Wolontariat to narzędzie wspierające w metodzie organizowania społeczności lokalnej (OSL), wykorzystywane przez organizatorów społeczności lokalnej w procesie pracy z mieszkańcami, sprzyja ich aktywizowaniu i wzmacnia rozwój społeczności lokalnej.

Praca w społeczności stanowi złożony, wielowymiarowy proces budowany z wykorzystaniem różnorodnych narzędzi pracy z ludźmi, wśród których ważne miejsce zajmuje wolontariat. Zgodnie z definicją opracowaną przez Stowarzyszenie Centrum Wolontariatu, „wolontariat to bezpłatne, świadome i bezinteresowne działanie na rzecz innych, wykraczające poza związki rodzinno – koleżeńsko – przyjacielskie”. Jak podaje Ustawa o działalności pożytku publicznego i wolontariacie, wolontariusz to osoba fizyczna, która ochotniczo i bez wynagrodzenia wykonuje świadczenia na zasadach określonych w ustawie. Wśród prowadzących współpracę z wolontariuszami znajdują się,  na przykład: jednostki organizacyjne pomocy społecznej, organizacje pozarządowe, szkoły czy też instytucje kultury. Wykorzystują wolontariat jako sposób na aktywizację różnych, z uwagi na wiek, umiejętności, czy też zajmowaną pozycję przedstawicieli społeczności.

Wdrażanie wolontariatu powinno być zaplanowanym przedsięwzięciem, obejmującym kilka  etapów działań. Pierwszy obejmuje diagnoza, umożliwia rozpoznanie potrzeb w społeczności, ale także wykorzystywania wolontariatu przez inne osoby, instytucje. Planowanie wolontariatu powinno być adekwatne, do wykonanej na początkowym etapie wdrażania metody OSL diagnozy społeczności lokalnej o charakterze terytorialnym.

Drugi etap to przygotowanie instytucji do wdrożenia narzędzia wolontariatu, wybór osoby pełniącej rolę koordynatora, przygotowanie zakresu zadań, podjęcie decyzji i utworzeniu klubu lub koła wolontariuszy, opracowanie niezbędnej dokumentacji, miejsca na spotkania z wolontariuszami.

Trzeci etap obejmuje przygotowanie oferty, określenie jak potencjalni wolontariusze zostaną zachęceni, co można im zaproponować? Oferta powinna zawierać zapisy dotyczące pisemnego porozumienia o współpracy, ubezpieczenia od nieszczęśliwych wypadków. Należy unikać wąskiego postrzegania charakteru pracy wolontariuszy, na przykład zawężania do zabezpieczania potrzeby usług opiekuńczych, ponieważ w organizacji wolontariatu kluczowym jest uwzględnianie potencjału wolontariuszy w stosunku do usług.

Czwarty etap stanowi zaproszenie do współpracy osób zainteresowanych wolontariatem, dzieje się to poprzez różne kanały przepływu informacji, plakaty, ulotki, spotkania, ale ze zwróceniem szczególnej uwagi na mieszkańców lokalnej społeczności, zapoznanych podczas przeprowadzania diagnozy społeczności lokalnej.

Piąty etap to przeprowadzenie rozmów wstępnych, w procesie rekrutacji należy uwzględniać ofertę usług i ograniczenia wolontariuszy w stosunku do planowanego charakteru pracy. Należy pamiętać, że to wolontariusz ma decydujący wpływ na oferowaną i udzielaną pomoc, zaś rola koordynatora wolontariatu nie powinna zagrażać utrzymaniu woli wyboru przez wolontariusza.

Na etapie sporządzania kontraktu, konieczne jest doprecyzowanie zasad współpracy, należy pamiętać, że profesjonalna praca z wolontariuszami wymaga podpisywania porumień o współpracy. Porozumienie nie może mieć charakteru uznaniowego, jego zawieranie jest wymagane w profesjonalnym prowadzeniu wolontariatu, zgodnie z ustawą o działalności pożytku publicznego i wolontariacie.

 

Ostatni etap stanowi systematyczna praca z wolontariuszami, polegająca na monitorowaniu pracy w środowisku, organizacji spotkań poświęconych na integrację, wymianę doświadczeń, refleksji z wykonywanej pracy, w dogodnym dla wolontariuszy czasie i miejscu, organizacji dyżuru koordynatora, szkoleń, itp.

W celu analizy postępów wykorzystania narzędzia wolontariatu w pracy OSL, konieczne jest monitorowanie realizowanych działań, bieżące gromadzenie dokumentacji, m.in.: sprawozdań, zestawień potrzeb, materiału fotograficznego, wypowiedzi wolontariuszy i odbiorców usług.

Wolontariat jest jednym z narzędzi wykorzystywanych przez Marylę Busłowską, organizatorkę społeczności lokalnej pracującą w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Łapach. Jak mówi „angażując wolontariuszy można lepiej i szybciej reagować na problemy i potrzeby występujące w społeczności, i bez nakładów finansowych rozszerzać zakres świadczonych usług”. Wolontariat stanowi ważny element w procesie aktywizowania mieszkańców lokalnej społeczności Łapy Osse, gdzie w pierwszej kolejności działania były ukierunkowane na młodzież aby w konsekwencji nakierować je na inne grupy, w tym seniorów. Katarzyna Żukowska – Koc i Maryla Busłowska z MOPS w Łapach, w raporcie z działań prowadzonych metodą OSL w Łapach Osse piszą, „Młodzież jest siłą napędową działań w środowisku i zaistniałych zmian. Od chwili ich zaplanowanej aktywności wzrosło zainteresowanie naszą działalnością ze strony dorosłych, którzy widząc tych młodych ludzi przy piknikach, kampanii sami się angażują, pomagają chociażby w sprzątaniu. Działania z młodzieżą to jedno z głównych oczekiwań dorosłych, żeby uczyć młode pokolenie kreatywności, przedsiębiorczości. Wolontariat im to umożliwia”.

Niezbędne jest przygotowanie kadry wolontariuszy do realizowania nowych ról, poprzez organizowanie spotkań informacyjnych, szkoleń czy też wizyt studyjnych. Również osoby działające w łapskim Klubie Wolontariusza brały udział w różnych projektach przygotowujących do wykonywania pracy wolontarystycznej. Na przykład w projekcie, pt.  „Wolontariusze zmieniają świat”, nabywali wiedzę i umiejętności pracy z dziećmi, osobami starszymi, niepełnosprawnymi, prowadzenia klubu seniora, organizacji akcji i wydarzeń. W projekcie, pt. „Po drugiej stronie tęczy” przygotowywali się do pracy z osobami starszymi, prowadzenia zajęć z seniorami w zakresie obsługi komputera i Internetu, integracji międzypokoleniowej.

Optymistyczne wydaje się postrzeganie wolontariatu, przez ośrodki pomocy społecznej, jako narzędzia wykorzystywanego w systematycznej pracy ze społecznością lokalną, które dzięki prawidłowemu przygotowaniu i fachowemu wdrażaniu, stanowi wyraźne wsparcie dla działań organizatora społeczności lokalnej. Przykład łapskich wolontariuszy pokazuje, że współpracując z organizatorką społeczności lokalnej, przy organizacji kampanii, happeningów, wydarzeń społecznościowych, poprzez zaangażowanie promują ideę wolontariatu, rozwijanego jako sposób na aktywizację mieszkańców.

Monika Makowiecka