[accordions]
[accordion title=”Empowerment (wzmocnienie)”]Empowerment (wzmocnienie) to proces upodmiotowienia, podczas którego jednostki, grupy, organizacje i społeczności zwiększają/osiągają panowanie i kontrolę nad własnym życiem oraz stają się aktywnymi uczestnikami życia społecznego, podejmującymi działania zmierzające do poprawy sytuacji własnej, jak i całej wspólnoty.

Empowerment, jako przeciwieństwo bezsilności, jest zarówno procesem jak i rezultatem, czyli stanem ostatecznym, oznaczającym uzyskanie siły (mocy), która sprawia, że osoby, grupy , instytucje lub społeczności mogą walczyć o wzmocnienie. Jako proces, empowerment oznacza ułatwienie, umożliwianie i/lub promowanie zdolności do optymalnego oraz kompetentnego funkcjonowania. Jest wzmacnianiem do obrony, do samodzielnego zabiegania o swoje potrzeby, sił jednostek w trudnej sytuacji, zwłaszcza podmiotów słabych, społecznie lub ekonomicznie niewydolnych, upośledzonych, czy też krzywdzonych przez innych lub system. Empowerment obejmuje zarówno wymiar indywidualny, jak i zbiorowy, Pierwszy wiąże się z działaniami i procesami, których celem jest zwiększenie kontroli jednostki nad własnym życiem, wiary w siebie i swoje możliwości, panowanie nad własnym życiem oraz wyposażenie/wzbogacenie jej wiedzy, kompetencji i umiejętności. Wymiar strukturalny odnosi się natomiast do struktur społecznych oraz barier i relacji wpływów, które podtrzymują zróżnicowanie i niesprawiedliwości obniżające szanse objęcia kontroli nad własnym życiem. Jest celem samym w sobie, chodzi bowiem o to, by grupy pozbawione możliwości sprawczych wydobyły się z tego stanu i stały się zdolne do ustanawiania oraz odbudowywania swojego statusu jako równoprawnych, kompetentnych obywateli w społeczeństwie. Empowerment uznaje się za strategię profilaktyki społecznej, którą można stosować w trzech obszarach:

– społczeńtwo: empowerment jako zwięszenie partycypacji obywateli w demokratycznym sprawowaniu włdzy,

– społcznośi i grupy celowe: empowerment jako proces i zjawisko wzajemnych oddziałwańjednostek i grup wpłwająe na polepszenie ich miejsca w ukłdzie wpłwów w śodowisku,

– jednostki: empowerment jako rozwijanie indywidualnego poczucia kontroli i wpłwu na śodowisko .

Empowerment ma zarówno wymiar subiektywny, jak i obiektywny, co oznacza, ż obejmuje zarówno poczucie, jak i realne poszerzanie zakresu „prawstwa”, rozumianego jako poczucie kontroli wewnęrznej, czyli śiadomośi tego, ż kolejne zdarzenia sąbezpośednio zwiąane z okreśonym działniem podmiotu w tych zdarzeniach uczestnicząego.

Źódł: B. DuBois i K. K. Miley, Praca socjalna zawód, który dodaje sił Katowice 1999; E. Marynowicz-Hetka, Pedagogika społczna tom 1 i 2, Warszawa 2007; J. Szmagalski, Teoria pracy socjalnej a ideologia i polityka społczna, Warszawa 1996; Ramowy model Organizowania społcznośi lokalnej, przyjęy przez MPiPS, Warszawa 2011.

[/accordion]
[accordion title=”Integracja społeczna”]

Integracja społeczna to proces formowania zwartej, połączonej nieantagonistycznymi więziami, społeczności, poprzez scalanie/łącznie podmiotów wchodzących w jej skład (jednostek, grup, instytucji).

Składają się na nią trzy wzajemnie uzupełniające się elementy:

– integracja normatywna (zgodność zachowań i postępowania członków danej społeczności z obowiązującymi w danym środowisku wartościami i normami; od jej poziomu zależy stopień stabilizacji społecznej, poczucie bezpieczeństwa oraz sprawność funkcjonowania),

– integracja funkcjonalna (zgodność postępowania i działalności jednostek, grup i instytucji z rolami wyznaczonymi przez daną społeczność, wynikających z celów, jakie sobie ona sobie stawia oraz z zasad podziału pracy i zajmowanych pozycji społecznych,

– integracja komunikatywna (sprawna i ciągła wymiana informacji pomiędzy jednostkami, grupami społecznymi oraz instytucjami).

Działania związane ze społeczną integracją polegają na zachęcaniu członków danej społeczności lokalnej do wchodzenia w interakcje i dialog z innymi ludźmi. Służy temu tworzenie sytuacji umożliwiających/ułatwiających wzajemne poznanie się i nawiązanie relacji. Nie należy jednak utożsamiać integracji społecznej jedynie z organizowaniem lokalnych imprez, chociaż oczywiście są one ważnym czynnikiem zbliżającym ludzi. Integracja jest czymś znacznie szerszym i wiąże się ze stwarzaniem płaszczyzny dialogu, mającego na celu niwelowanie ludzkich obaw, wzmacnianie poczucia bezpieczeństwa oraz doprowadzenie do tego, żeby mieszkańcy zrozumieli, że poprawa jakości ich życia zależy od nich wszystkich, od wzajemnej odpowiedzialności za siebie oraz dobro wspólne. Zintegrowaną wspólnotę cechuje s pójność, zgodność wewnętrzna, zdolność do trwania, normalnego funkcjonowania, a także do rozwoju.

Integracja społeczna dokonuje się poprzez powoływanie do życia wspólnych instytucji oraz kreowanie wspólnych wartości, wzorców działania, poglądów i interesów.

Źródło: D. Lalak i T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, hasło: integracja społeczna opracowane przez M. Winiarskiego, Warszawa 1999

[/accordion]
[accordion title=”Kapitał społeczny”]

Kapitał społeczny to ogół norm, więzi, sieci wzajemnego zaufania, lojalności oraz solidarności, znajdujących odzwierciedlenie w samoorganizowaniu się i samorządności. umiejętności współpracy międzyludzkiej w obrębie grupy i organizacji.

Kapitał społeczny jest potencjałem, wynikającym z zaufania, obowiązujących norm i wzorców postępowania oraz zdolności obywateli do mobilizacji i łączenia zasobów, co sprzyja kreatywności, wzmacnia wolę współpracy i porozumienia w osiąganiu wspólnych celów oraz zwiększa sprawność i wydajność danej struktury społecznej. Ma on charakter ponadjednostkowy i jest właściwością grup, ponieważ kształtuje się na płaszczyźnie społecznych interakcji, zachodzących w ramach współpracy oraz wymiany opartej o takie normy jak: prawdomówność, obowiązkowość, wzajemność i dotyczy nie tylko spraw materialnych, ale również usług oraz gotowości do wzajemnej pomocy.

Kapitał społeczny przynosi zyski o charakterze ekonomicznym (rozwój gospodarczy, wspieranie innych kapitałów, zabezpieczenie społeczne, ograniczanie problemu „free riding”), politycznym (sprawne funkcjonowanie lokalnych instytucji, rozwój demokracji lokalnej) oraz wspomaga rozwiązywanie problemów społecznych, w szczególności z obszaru pomocy społecznej, edukacji, zdrowia, bezpieczeństwa. Indywidualnym podmiotom umożliwia natomiast zdobywanie społecznie cenionych zasobów, takich jak np.: bogactwo, władza, prestiż.

Przejawem bogatego kapitału społecznego jest wysoki stopień samoorganizowania się ludzi, tworzenie różnego rodzaju grup towarzyskich, klubów, stowarzyszeń, włączanie się w realizację ważnych dla danej zbiorowości zadań, związanych z rozwiązywanie występujących problemów, wzajemną pomocą, jak również rekreację, rozrywką i zabawą. Pobudzanie/rozwijanie kapitału społecznego polega zatem na:

– budowaniu/pomnażniu stosunkó społcznych w danej grupie/społcznośi,

– zaszczepianiu norm odwzajemniania i pilnowaniu, żby był ona przestrzegana,

– obserwowaniu, czy w ramach interakcji pojawiająsięrosnąodwzajemniane zachowania (gdy tak siędzieje oznacza to, ż poziom zaufania wzrasta),

– łązeniu stosunkó społcznych w sieci powiąańpoziomych (należ staraćsię żby te sieci był jak najbardziej gęte),

– obserwowaniu, czy zaufanie, któe pojawiał sięw stosunkach społcznych przenosi sięna sieci (jeśi tak siędzieje znaczy to, ż w danej zbiorowośi zostaje zakorzeniona norma wzajemnośi),

– upewnianiu się ż człnkowie danej zbiorowośi sąpowiąani sieciami (to niezwykle waże, ponieważw innym przypadku pokusa wyłmywania sięz tej wzajemnośi moż okazaćsięzbyt silna).

Źół: K. Marzec-Holka (red.), Kapitałspołczny a nierónośi, kumulacja i redystrybucja, Bydgoszcz 2009, T. Kaźierczak (red.), Zmiana w społcznośi lokalnej. Szkice o kapitale społcznym w praktyce społcznej i nie tylko, Warszawa 2007. T. Kaźierczak i M. Rymsza (red.), Kapitałspołczny, Warszawa 2007; Projekt Strategii rozwoju kapitał społcznego.

[/accordion]
[accordion title=”Samopomoc”]

Samopomoc to tworzenie i budowanie lokalnych zasobów ludzkich oraz materialnych (wewnętrzne siły w społeczności), które odpowiadają na potrzeby uruchamiając lokalne potencjały.

Mianem samopomocy określa się wszelką ludzką działalność, która zastępuje lub uzupełnia działania organów władzy lub powołanych przez nie instytucji. Wiąże się z przeciwstawieniem bezsilności wobec losu, sił przyrody, czy też biurokratycznych struktur. Oznacza międzyludzkie interakcje, służące wzajemnemu udzielaniu informacji o sposobach radzenia sobie z trudnościami, wytwarzaniu u partnerów tych interakcji poczucia, że nie są sami ze swoim problemem i że mogą liczyć na wzajemne wsparcie, w tym także materialne, jeśli zachodzi taka potrzeba. Samopomoc nie jest towarem, który można kupić, lecz jest czymś, co konsument musi sam wyprodukować, poprzez wykorzystanie wewnętrznych zasobów oraz doświadczeń własnych i innych osób znajdujących się w podobnej sytuacji. Idea samopomocy tkwi w wyzwalaniu uśpionych sił wewnętrznych i mocnych stron jednostek, grup oraz społeczności. Opiera się na kompetencjach ludzi, wynikających z doświadczeniach oraz kładzie nacisk na:

– osobisty, nieformalny, prosty oraz bezpośedni charakter kontaktów,

– samostanowienie,

– poleganie na samym sobie oraz wykorzystywanie włsnej twórczośi i wewnęrznego potencjał w procesie rozwiąywania istniejąych trudnośi.

Umożiwia zamianębraków w aktywa oraz przejmowanie kontroli nad włsnym żciem. Rozbudzony potencjałwpłwa natomiast na rozwijanie horyzontów myśowych i stają sięnośikiem postęu i rozwoju. Bazuje ponadto na wzajemnym porozumieniu człnków oraz rozwijająej sięmięzy nimi sieci wzajemnych powiąań Charakterystycznącechąsamopomocy jest to, ż postrzega ona człwieka uwikłnego w róże trudne sytuacje nie tylko jako biorcę ale takż jako dawcę Samopomoc pełi wiele doniosłch funkcji zarówno zwiąanych z zaspakajaniem potrzeb i aspiracji osób w niej uczestnicząych (funkcja afiliacji, ekspresyjna, pomocowa), jak i zaspakajaniem potrzeb szerszej społcznośi (funkcja integracyjna, wychowawcza oraz reprezentacji). Nie podlega ona żdnym ograniczeniom ustawowym, czasowym, czy teżdotycząym miejsca lub form działnia. Wszelkie działnia samopomocowe sąpodejmowane w celu osiąnięia okreśonych zmian społcznych. Mogąnimi byćnp.: zwrócenie uwagi opinii publicznej i włdz na danągrupę np.: osób niepełosprawnych i uwrażiwienie na jej potrzeby, oraz problemy, wyposażnie ludzi w okreśonąwiedzęlub umiejęnośi w efekcie, czego wzrasta ich śiadomośćobywatelska, czy teżrozwiąanie konkretnych problemów, w tym tworzenie nowych pozabiurokratycznych sposobów rozwiąywania problemów wystęująych w więszej skali.

Źódł: P. Jordan (red.), Od pomocy do samopomocy, Warszawa 2003; D. Lalak i T. Pilch (red.), Elementarne pojęia pedagogiki społcznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999; F. Riessman, D. Carroll, Nowa definicja samopomocy, Warszawa 2000; M. Załska i J. Boczoń(red.), Organizacje pozarząowe w społczeńtwie obywatelskim, Katowice 1998, Ramowy model Organizowania społcznośi lokalnej, przyjęy przez MPiPS, Warszawa 2011.

[/accordion]
[accordion title=”Społeczność lokalna”]

Społeczność lokalna to zbiorowość ludzi zamieszkujących na określonym terytorium, które jest głównym obszarem aktywności i wpływa na kształtowanie więzi oraz lokalnych form życia zbiorowego.

Społeczność lokalna jest specyficznym układem lokalnym, składającym się z takich elementów jak: przestrzeń terytorialna (stanowiąca podstawę życia społecznego), zamieszkujący tę przestrzeń ludzi, wspólne powiązania i zależności ludzi oraz instytucji, które sprawiają, że całość jest wewnętrznie zintegrowana, co umożliwia podejmowanie wspólnych działań na rzecz rozwiązywania lokalnych problemów, społeczne interakcje oraz kulturowe i psychospołeczne więzi łączące część lub całość mieszkańców z daną strukturą społeczno – przestrzenną. Podmiot ten jest względnie trwałą mezostrukturą, która spełnia ważne dla społeczeństwa funkcje:

– samorząową(wybieranie i kontrolowanie włdz lokalnych, samostanowienie w ważych dla społcznośi kwestiach lokalnych, okreśanie kierunkó rozwoju oraz kształowanie samoorganizująej sięspołcznośi obywatelskiej),

– organizacji żcia codziennego,

– tożamośiową(integrowanie mieszkańó wokółwspónej tradycji, kultury, religii, przestrzeni, włsnośi oraz kształowaniem śiadomośi „y”),

– mieszkaniową(zapewnienie odpowiednich warunkó mieszkaniowych, w tym budowanie mieszkańsocjalnych dla ubożzej częśi społcznośi),

– zaspakajania podstawowych potrzeb konsumpcyjnych, ochrony zdrowia, ośiatowych, komunikacyjnych oraz śiadczenia pomocy socjalnej osobom znajdująym sięw niekorzystnym połżniu,

– socjalizacyjną(promowanie ważych z punktu widzenia lokalnego wartośi, uczenie ró społcznych, kształowanie osobowośi społcznej oraz wspónotowych postaw),

– kulturotwóczą(pielęnowanie pamięi o przeszłśi, animowanie działlnośi stowarzyszeńtwóczych oraz lokalnych twócó amatoró, organizowanie różego rodzaju wydarzeńpromująych tętwóczość.

Społcznośćlokalna jest z jednym z podstawowych czynnikó wpłwająych na kształowanie i funkcjonowanie człwieka. Stanowi kontekst jego zachowań jest podstawowym źółm informacji, kształuje nastawienie do kultury i globalnego społczeńtwa oraz umożiwia wchodzenie w skomplikowany śiat stosunkó społcznych.

Źół: J. Borkowski, Socjologia i psychologia społczna. Zarys wykłdu, Pułusk 2003; Encyklopedia socjologii, tom IV, Warszawa 2002; M. Jurczyk (red.), Aktywna społcznośćlokalna, Lublin 2002; D. Lalak i T. Pilch (red.) Elementarne pojęia pedagogiki społcznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999; B. Lewenstein, J. Schindler i R. Skrzypiec (red.), Partycypacja społczna i aktywizacja w rozwiąywaniu problemó społcznośi lokalnej, Warszawa 2010, T. Pilch i I. Lepalczyk (red.), Pedagogika społczna, Warszawa 1995.

[/accordion]
[accordion title=”Wolontariat”]

Wolontariat to bezpłatna, dobrowolna, ochotnicza oraz świadoma działalnośd, wykonywana w sposób stały lub okazjonalnie na rzecz innych, poza rodziną, przyjaciółmi lub znajomymi, w przypadku których podejmowane działania są konsekwencją istniejących relacji.

Wolontariat jest szansą na wydobywanie potencjału, w jaki wyposażony jest każdy człowiek oraz pobudzanie wrażliwości na potrzeby innych ludzi. Stwarza możliwośd rozwijania zainteresowao, umiejętności, zdobywania doświadczenia, ale także co równie ważne pozwala na wyjście z marazmu, izolacji społecznej, wpływa na zwiększenie/wzmocnienie samooceny i poczucia własnej wartości, odpowiedzialności oraz umożliwia reintegrację ze społecznością lokalną. Wolontariat zatem nie tylko chroni przed wyłączeniem z życia społecznego, ale również umożliwia włącznie do pełnego w nim uczestnictwa tym, którzy znaleźli się na jego marginesie. Podejmowanie działao pozaosobistych sprzyja bowiem kształtowaniu postaw prospołecznych, rozwijaniu różnorodnych kompetencji, co chroni przed marginalizacją oraz zanikiem więzi społecznych. Bycie wolontariuszem wpływa na poszerzenie zakresu społecznego uczestnictwa. Wolontariusz, będąc ogniwem wsparcia dla innych, sam również otrzymuje wsparcie, co jest niezwykle istotne nie tylko z punktu widzenia profilaktyki marginalizacji, ale również wychodzenia ze stanu wykluczenia. Wolontariat jest zatem również sposobem na łagodzenie społecznej niesprawiedliwości oraz różnego rodzaju uciążliwości losu, jakie są udziałem osób lub grup. Jest on również jedną z niezwykle istotnych form edukacji, zarówno indywidualnej, jak i obywatelskiej przez co ma znaczący wpływ na wszystkie dziedziny życia społecznego. Jest również jedną z form urzeczywistnienia wolności obywatelskich. Umożliwia każdemu zaangażowanie się oraz wpływanie na zmianę społeczną. Promowania wolontariatu powinno zatem rozwijad się nie tylko w obszarze wspierania osób/grup zagrożonych społecznym wykluczeniem (kiedy to wolontariusz staje się nosicielem szerszego świta i łącznikiem z kręgami społecznymi, z którymi osoby, grupy zmarginalizowane ze względu na swoje dysfunkcje często nie wchodzą w relacje), ale również a może przede wszystkim wśród właśnie tych osób, żeby w ten sposób włączad je w życie społeczne, zarówno dla ich dobra osobistego, jak i wspólnego.

Źródło: P. Jordan. M. Ochman, Jak pracowad z wolontariuszami, Warszawa 1997: P. Jordan. M. Ochman, Wolontariat, Warszawa 1997; B. Kromolicka (red.), Wolontariat w obszarze humanistycznych wyzwao opiekuoczych, Toruo 2005; D. Lalak i T. Pilch (red.), Elementarne pojęcia pedagogiki społecznej i pracy socjalnej, Warszawa 1999; K. Marzec- Holka, Marginalizacja w problematyce pedagogiki społecznej i praktyce pracy socjalnej, Bydgoszcz 2005; Wolontariat, „Roczniki Naukowe Caritas 2001”, Warszawa 2001.

[/accordion]
[accordion title=”Wykluczenie społeczne”]

Wykluczenie społeczne to groźne zjawisko społeczne, które wiąże się z niepodejmowaniem zwyczajowej, społecznie akceptowanej drogi życiowej lub wypadaniu z niej. Jest przejawem nierówności społecznych i odnosi się do sytuacji, w której jednostki lub grupy zostają pozbawione możliwości pełnego uczestnictwa w społeczeństwie i życiu społecznym, gospodarczym, politycznym i kulturowym.

Wykluczenie społeczne jest zatem zjawiskiem wielowymiarowym, które po pierwsze jest związane z pozostawaniem poza rynkiem pracy oraz utratą więzi rodzinnych, sąsiedzkich, z instytucjami społecznymi. Po drugie wiąże się z utratą możliwości realizacji przysługujących człowiekowi praw (w tym także uczestnictwa w strukturach kształtowania i podejmowania decyzji), korzystania z dóbr oświaty i kultury oraz konsumpcji z powodu ograniczonych środków finansowych, czy też zamieszkania w enklawach biedy, jakimi są np.: tereny popegeerowskie, czy też zlokalizowane na peryferiach miast bloki socjalne. Ponadto jest zarówno stanem, który jest równoznaczny z relatywną deprywacją, jak i procesem spychającym osoby, grupy, a nawet całe społeczności w sytuację społecznego upośledzenia społecznego i pozbawienie ich możliwości samodzielnego funkcjonowania oraz izolację kulturową i zamknięcie w kręgu trudno przezwyciężanych barier do samodzielności i samorozwoju. Na szczęście jednak nie jest to proces nieodwracalny i poprzez podejmowane odpowiednich działań można podmioty wykluczone przywrócić społeczeństwu. Podkreślić należy, że ograniczenie, czy też niemożność uczestnictwa w życiu społeczeństwa najczęściej nie jest wynikiem przekonań osób, czy też grup, ale pozostaje poza kontrolą wykluczonego podmiotu. Wyróżnia się dwa zasadnicze powody przyczyniające się do społecznego wykluczenia. Pierwszy jest związany z marginalizacją osób lub grup, ze względu na ich odmienność, np.: językową, religijną, etniczną, itp. Drugi wiąże się z przymusowym wykluczeniem, przez nieczytelne procesy ekonomiczne i bezczynność państwa (bezrobotni, więźniowie, bezdomni, itd.).

[/accordion]
[/accordions]