Wiedza, umiejętności, otwarta kadra, zmiana w postrzeganiu ludzi, ujęcie OSL w dokumentach określających ramy działania ośrodka i przychylność lokalnych władz, czy to recepta na powodzenie pracy metodą OSL?

Praca metodą środowiskowej pracy socjalnej/organizowania społeczności lokalnej (OSL), należy do zadań ośrodków pomocy społecznej, którym przypisana jest rola koordynatora aktywnej polityki społecznej w gminie. Metoda ta ukierunkowana jest na pobudzanie aktywnych postaw osób, rodzin, grup, a także społeczności lokalnych, w szczególności zagrożonych społecznym wykluczeniem i włączenie ich w życie społeczne. Stanowi jednocześnie szansą na podniesienie jakości oraz efektywności działań ośrodków pomocy społecznej. Jednakże profesjonalne wdrażanie tej metody pracy socjalnej, wymaga wprowadzenia zmian głównie w zakresie podniesienia wiedzy i umiejętności kadry, wyłonienia organizatorów społeczności lokalnej oraz dostosowania zapisów w dokumentach wyznaczających ramy działania ośrodka do specyfiki metody OSL.

Po pierwsze edukacja

Praca metodą OSL wymaga gruntownego przygotowania merytorycznego osób zajmującym się jej wdrażaniem. W organizowaniu społeczności lokalnej przydatna jest wiedza z zakresu psychologii socjologii, polityki społecznej, itd. Dla prawidłowego realizowania zadań organizator społeczności lokalnej powinien posiadać wiedzę i umiejętności w zakresie: przeprowadzania diagnozy środowiska, nakreślenia profilu społeczności, zarządzanie informacją i zasobami, budowania sieci współpracy lokalnych struktur, podtrzymywanie zaangażowania i motywowanie innych, dochodzenie do consensusu i określanie wspólnego celu, wykorzystania lokalnego potencjału społecznego, pracy poprzez grupy, wolontariat,  projektowania lokalnej polityki społecznej, itp.

Szansę na wielopłaszczyznową edukację w zakresie pracy metodą OSL wykorzystało 82 pracowników socjalnych z ośrodków pomocy społecznej z całej Polski, uczestniczących w projekcie „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”. Mieli możliwość przetestowania modelu środowiskowej pracy socjalnej, poprzez spójny proces edukacji i działania w społecznościach lokalnych. Został on doceniony przez uczestników, zdaniem Renaty Łuczyńskiej z MOPS w Przedborzu „forma szkolenia umożliwiła wspaniałe połączenie wiedzy teoretycznej z działaniami praktycznymi w społeczności lokalnej”, doświadczenia uczestników stanowią istotny zasób praktyk, którymi dzielą się na stronie www.osl.org.pl.

Po drugie zmiany w strukturze organizacyjnej

Profesjonalne wdrażanie metody organizowania społeczności lokalnej, wiąże się z potrzebą wyodrębnienia przez ośrodki pomocy społecznej w swoich ramach organizacyjnych odpowiednich struktur, zróżnicowanych w zależności od ich wielkości, możliwości kadrowych i finansowych.

Zgodnie z zapisami w Ramowym modelu środowiskowej pracy socjalnej/ organizowania społeczności lokalnej, w dużych ośrodkach pomocy społecznej, powinny zostać utworzone zespoły lub działy pracy ze społecznością lokalną zatrudniające organizatorów społeczności lokalnej, realizujących swoje zadania w zespołach lub rejonach pracy socjalnej. Takie rozwiązanie wprowadzono na przykład w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie, poprzez utworzenie trzyosobowego Zespołu Organizowania Społeczności Lokalnej. W zadaniach zespołów proponowana jest również koordynacja  przedsięwzięć organizowanych w skali ośrodka o charakterze środowiskowym, a także usług  wspomagających grupy lub społeczności lokalne, jak np. kluby seniora, wolontariusza, samopomocy, integracji społecznej, punkty informacyjno-konsultacyjne, świetlice środowiskowe.

W ośrodkach średniej wielkości, wyodrębnienie działu lub zespołu lub w przypadku braków kadrowych lub finansowych, utworzenie samodzielnego stanowiska – organizatora społeczności lokalnej. Poza pracą w społecznościach lokalnych powinien zajmować się koordynowaniem przedsięwzięć o charakterze środowiskowym, realizowanych przez dany ośrodek. Spośród możliwych rozwiązań na wyodrębnienie trzyosobowego Zespołu Organizacji Społeczności Lokalnej zdecydowano się w na przykład w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Radomsku.

W małych ośrodkach, w szczególności wiejskich, w których z powodów kadrowych lub finansowych niemożliwe jest wyodrębnienie działu, zespołu czy też samodzielnego stanowiska, proponowane jest wprowadzenie funkcji organizatora społeczności lokalnej, która zostanie przypisana jednemu z pracowników socjalnych lub też kilku pracownikom socjalnym. Decyzję o realizowaniu funkcji organizatora społeczności lokalnej przez dwóch pracowników socjalnych podjęto na przykład w Miejsko – Gminnym Ośrodku Pomocy Społecznej w Przedborzu.

Po trzecie zmiany w dokumentach regulujących funkcjonowanie ośrodka

Wyodrębnienie w ośrodku nowej struktury organizacyjnej uwzględniającej pracę metodą OSL, wraz z określeniem celów i zadań, jakie w jej ramach mają być realizowane, powinno znaleźć odzwierciedlenie w dokumentach określających ramy działania danej instytucji, tj. statucie i  regulaminie organizacyjnym ośrodka. Ponadto konieczne jest wprowadzenie aneksem zmian w zakresach obowiązków pracowników socjalnych uwzględniających pracę metodą OSL, dookreślających zadania formalno – prawne, merytoryczne, rozwój wiedzy zawodowej.

Zmiany winny zostać wprowadzone w dokumentach strategicznych gminy, tj. strategiach rozwiązywania problemów społecznych, lokalnych programach ukierunkowanych na poszczególne grupy lub problemy. Przy wprowadzaniu zmian natury formalnej niewątpliwie sprzyjająca jest akceptacja metody OSL przez lokalne władze.

O czym pamiętać projektując pracę metodą OSL

• Organizator społeczności lokalnej w oparciu o zidentyfikowane potrzeby, będzie uruchamiał proces zmiany w społeczności lokalnej i wspierał go do momentu utworzenia struktur, które będą gotowe do przejęcia jego funkcji i zapewnią samostanowienie określonej społeczności zgodnie z zasadą „od pomocy – do samopomocy”.
• Proces organizowania społeczności lokalnej musi wyzwalać oddolne inicjatywy i uwzględniać te podejmowane samodzielnie przez mieszkańców.
• Nieodzowne jest odwrócenie paradygmatu od pracy „dla” do pracy z ludźmi i przez ludzi.
• Pożądana zmiana wektora myślenia w pomocy społecznej od bierności do partycypacji.
• Konieczna zmiana postrzegania ludzi jako podmiotów działania we własnej sprawie, czyli przejście z perspektywy klienta do perspektywy partnera.
• Niezbędna jest regularna współpraca organizatorów społeczności lokalnej, z innymi pracownikami socjalnymi macierzystych ośrodków, pracownikami funkcjonujących w ich strukturach świetlic, klubów integracji społecznej, klubów samopomocy.

W artykule poruszyłam kluczowe obszary na które należy zwrócić uwagę przygotowując instytucję do wdrażania metody OSL, celem pogłębienia zagadnienia, odsyłam do lektury Ramowego modelu środowiskowej pracy socjalnej/ organizowania społeczności lokalnej, dokumentu powstałego w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”.

Monika Makowiecka