Organizowanie społeczności lokalnej (OSL) to proces, który nie może być realizowany w pojedynkę, osoby pracujące tą metodą podejmują starania ukierunkowane na budowanie sieci współpracy, lokalnych struktur. Działanie to wymaga zaangażowania różnych osób, instytucji i podmiotów.

Zadanie budowania sieci współpracy, przyświeca organizatorowi społeczności lokalnej od początku jego aktywności w wybranym terytorium. Organizator pracując w społeczności łączy trzy role społeczno – zawodowe: animatora lokalnego, organizatora sieci społecznych (networkera) i lokalnego polityka społecznego. Budując sieć współpracy w szczególności wchodzi w rolę organizatora sieci społecznych, którego zadaniem jest tworzenie sieci współpracy, budowanie lokalnych partnerstw, a także pełnienie funkcji mediacyjnych i pośredniczących. Pełniąc tą rolę zawodową zawiązuje relacje społeczne między członkami społeczności, buduje i rozwija własne relacje z mieszkańcami oraz przedstawicielami instytucji, organizacji, podmiotów z terenu działania. Tworzy kanały  komunikacyjne lub też sam pośredniczy w przekazywaniu informacji, zaprasza i mobilizuje do budowania i podtrzymywania wzajemnych kontaktów, a także dostarcza informacji, zaszczepia idee, dzieli się entuzjazmem i dba o wzajemne wspieranie się partnerów. Opisane czynności były realizowane przez organizatorów społeczności lokalnej wdrażających metodę OSL w fazie pilotażowej projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, i są one nadal realizowane.

Diagnoza

Partnerstwo lokalne jest narzędziem wspierającym w metodzie organizowania społeczności lokalnej, z wykorzystaniem założeń i idei partnerstwa organizatorzy społeczności lokalnej w wybranych społecznościach budowali sieci współpracy. Proces ten rozpoczynali już na etapie diagnozowania społeczności, rozpoznawali zlokalizowane w  wybranej społeczności zasoby o charakterze instytucjonalnym, czyli instytucje i organizacje działające w sferze publicznej, pozarządowej i biznesowej, ale również ważne z punktu widzenia mieszkańców i zaspakajania ich potrzeb zlokalizowane poza wybraną przestrzenią. Gromadzili informacje dotyczące: nazwy, danych teleadresowych, osób zarządzających, głównych realizowanych zadań, informacje te następnie zamieszczali w raporcie w postaci mapy zasobów i potrzeb. Nawiązywali kontakt z przedstawicielami instytucji, organizacji i podmiotów, osobami zarządzającymi i pracownikami którzy z uwagi na pełnione obowiązki mogliby zaangażować się w pracę w społeczności. Z osobami tymi przeprowadzali badania głównie w formie wywiadów swobodnych. Rozpoznawali także zasoby ludzkie, czyli ważne osoby dla społeczności reprezentujące różne sfery życia, lokalne autorytety, liderów, osoby aktywne. Informacje pozyskiwali z ogólnodostępnych źródeł jak strony internetowe instytucji, a także obserwacji własnej. Ważnym elementem było przeprowadzanie badań z przedstawicielami instytucji, organizacji i podmiotów zlokalizowanych na danym terenie lub poza nim ale działających na rzecz danej społeczności. W wyniku przeprowadzonych wywiadów swobodnych lub grupowych pozyskiwali informacje o postrzeganiu przez badanych danej społeczności, jej mocnych i słabych stron, występujących problemów, stanu aktywności mieszkańców, możliwości ich zaangażowania w proces zmian oraz postrzegania własnej roli w tym procesie.

Wybór potencjalnych członków sieci

Pozyskane w wyniku diagnozy informacje posłużyły organizatorom społeczności lokalnej do sformułowania wniosków, dookreślenia listy potencjalnych instytucji, organizacji i podmiotów, które mogły by tworzyć sieć współpracujących podmiotów i podejmować działania w społeczności. Działaniu temu towarzyszyła uważność na osoby, instytucje, które nie są powszechnie znanymi a mają wyjątkowy potencjał, który może dużo wnieść do współpracy, pamiętając o zachowaniu wartości jaką jest różnorodność sojuszników. Analizując potencjalnych sojuszników brano pod uwagę: status prawny, główne cele i adresatów usług, dlaczego jest istotny dla rozwiązania problemu, co może wnieść, a co może zyskać z racji współpracy.

Nawiązanie dobrych i efektywnych relacji sprzyja umiejętność mówienia i słuchania, wprowadzonym dialogu uzasadnianie własnych racji nie powinno przeważać, warto słuchać opinii sojuszników, zachęcać ich do wymiany poglądów, prosić o sugestie, włączać do budowania wspólnej wizji pracy w społeczności. Należy pokazywać korzyści ze wspólnego działania, ale też mówiąc o możliwości porażek. Przekaz informacji wzmacnia przekazanie materiałów informujących o zjawisku partnerstwa, opisu korzyści płynących ze współpracy, a także wskazanie źródeł pozyskania szerszych informacji w tym temacie.

Spotkanie potencjalnych członków sieci 

Kolejnym zadaniem organizatora jest zorganizowanie spotkania, na które zapraszani są potencjalni członkowie sieci. Sprawdzonym kanałem informowania o spotkaniu są osobiste wizyty organizatora, który zaprasza do udziału w spotkaniu i wręcza pisemne zaproszenie, taka forma jest często pożądana w przypadku instytucji. W fazie pilotażu niektórzy organizatorzy na spotkaniach prezentowali Raport mapy zasobów i potrzeb, lub też rozsyłali opracowanie w formie elektronicznej, co pozwalało zainteresowanym zapoznanie się z nim przed spotkaniem, informowali na czym polega metoda organizowania społeczności lokalnej i podawali dostępne źródła danych. W trakcie spotkania miało miejsce przedstawienie się uczestników co umożliwiło wzajemne poznanie się partnerów, należy unikać pomijania tego elementu spotkania, pomimo propozycji uczestników, którzy się znają. Doświadczenie pokazuje, że tak nie jest szczególnie gdy w spotkaniu uczestniczą liderzy społeczności, warto zadbać o możliwość zaprezentowania się każdej instytucji. Rozmowa powinna być ukierunkowana na wyjaśnienie powodów przyjścia na spotkanie, wypowiedzenie obaw związanych z uczestnictwem, potencjalnych korzyści. Jest to pomocne w budowaniu w grupie życzliwej atmosfery, otwartości oraz szczerości.

W procesie budowania współpracy pierwsze spotkania są ukierunkowane na zbudowanie zaufania i wzajemne poznanie się, kolejne na ustalanie wspólnej wizji pracy i jej realizacji. Co nie znaczy, że ograniczy to budowanie relacji, przeciwnie relacje będą budowały się poprzez wspólne działanie ukierunkowane na rozwiązanie wybranego przez grupę problemu.

Wzajemne poznanie się, wymiana doświadczeń  nie powinny ograniczać się do pierwszego spotkania, warto powracać do tego elementu podczas co najmniej kilku, szczególnie, że proces formowania się grupy sojuszników może trwać dłużej. Warto organizować  dyskusję wokół zagadnień dotyczących: podejścia do problemów w społeczności, elementów łączących potencjalnych sojuszników, określenia zadań do wspólnej realizacji, potrzebnych zasobów do zrealizowania wytyczonych celów.

Organizatorzy na pierwszym spotkaniu krótko omawiali założenia metody organizowania społeczności lokalnej. Jak mówi Brygida Boruch z Miejskiego Ośrodka Pomocy Rodzinie w Lublinie „konieczne jest wytłumaczenie na czym polega model organizowania społeczności lokalnej, do czego zmierza praca tą metodą. Byłam zaskoczona bo padło wiele wypowiedzi pozytywnych: tak to jest fajne, to trzeba robić, i padały przykłady wspólnego rozwiązania różnych problemów. Przykłady obrazujące jak to jest kiedy nie robi się dla ludzi, ale ludziom powierza się zadania do wykonania”. Jednocześnie organizatorzy dokonywali prezentacji mapy zasobów i potrzeb społeczności wybranej do pracy OSL. „Moje doświadczenie pokazało, że zaprezentowanie mapy zasobów w oparcie o prezentację multimedialną było trafnym posunięciem, zamieściłam dużo zdjęć obrazujących problemy i wyniki badań. Po reakcji na spotkaniu i dyskusji, która się wywiązała byłam bardzo pozytywnie zaskoczona, nie spodziewałam się takiej reakcji, że trzeba było ustawiać kolejkę do wypowiedzi, padały potwierdzenia informacji z różnych źródeł, była okazja do głośnego wypowiedzenia się na ten temat” – mówi Pani Boruch. Spotkanie umożliwiło wskazanie własnego wkładu w rozwiązywanie problemów w społeczności, tym samym uczestnicy spotkań nie mieli narzucanych zadań przez organizatorów, dzięki poczuciu własnego wkładu w tworzenie współpracy byli zmotywowani do zaangażowania się.

Ustalenie celów i zadań

Po zapoznaniu się z mapą zasobów i potrzeb oraz pierwszych spotkaniach kolejnym krokiem jest wspólne ustalenie celów i zadań do zrealizowania, które zostaną sformułowane w planie działania budowanej sieci. Pod rozwagę należy wziąć również możliwość jej rozwoju od nieformalnych spotkań poprzez koalicje aż do formalnego partnerstwa potwierdzonego zawarciem porozumienia pomiędzy sojusznikami.  Zakres zadań został dopasowany do potencjału poszczególnych osób i możliwości zaangażowania czasu i pracy we wspólne działania. Pomocne w procesie budowania sieci jest ustalenie obowiązujących zasad dotyczących współpracy, częstotliwości spotkań, podziału zadań, miejsca spotkań, sposobu komunikacji, skali i częstotliwości zaangażowania zasobów,  podejmowania decyzji, nazwy partnerstwa. Jak wskazywali organizatorzy – „Każda z osób będących na spotkaniu wzięła coś dla siebie jakąś korzyść, jedni bo chcą coś zrobić i tak to robią bo jest łatwiej, jedni bo czują się sami i jest okazja do wymiany doświadczeń”.

Temat budowania sieci współpracy w procesie organizowania społeczności lokalnej, jest wielowątkowy i zależny od wielu czynników, dlatego też będzie kontynuowany w kolejnym artykule. Analizie zostaną poddane czynniki wspierające funkcjonowanie sieci współpracy, materiał będzie zobrazowany refleksjami  organizatorów społeczności lokalnej uczestniczących w projekcie „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej.