Kto i w jakim zakresie może angażować się w pracę ze społecznością? Jak współpracować realizując OSL? Co sprzyja dobrej współpracy, a co ją utrudnia? Te pytania nurtują zarówno pracowników socjalnych realizujących zadania w terenie, jak i organizatorów społeczności lokalnej pracujących w tejże społeczności.
Działy lub zespoły pracy ze społecznością, tworzone są w ośrodkach pomocy społecznej, które pracują metodą organizowania społeczności lokalnej. Takie rozwiązanie jest proponowane w „Ramowym Modelu Środowiskowej Pracy Socjalnej/ Organizowania Społeczności Lokalnej”, dokumencie powstałym w ramach projektu „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy
i integracji społecznej”. Wyodrębnianie przez ośrodki w swoich ramach organizacyjnych odpowiednich struktur, jest uwarunkowane ich wielkością oraz możliwościami kadrowymi i finansowymi. Procesowi temu, towarzyszy przyjmowanie przez pracowników przygotowanych do pracy metodą OSL, roli organizatorów społeczności lokalnej.
Pojawia się zatem pytanie o rolę, jaką w procesie pracy ze społecznością, zainicjowanym przez organizatorów społeczności lokalnych, mogą pełnić pracownicy socjalni, wykonujący na co dzień obowiązki na tym samym terenie? Odpowiedzią wydaje się być współpraca, która przybierając różne formy, umożliwi realizację określonych dla obu podmiotów zadań. Zapoczątkowana na etapie przeprowadzania diagnozy, gdzie kluczowe jest wsparcie organizatora przez pracownika socjalnego, w nawiązywaniu kontaktu z mieszkańcami, jak również towarzysząca realizacji kolejnych działań, wpływa na motywowanie i mobilizowanie zarówno siebie samych jak i mieszkańców do aktywności, umożliwia systematyczne obserwowanie procesu pracy w społeczności i co ważne sprzyja gromadzeniu dowodów zmiany.
Warto zaznaczyć, że rozpoczęcie przez zespół pracy metodą OSL, nie może spowodować, przejęcia przez jego pracowników, wyłącznej odpowiedzialności za wybraną społeczność. Co ważne, na etapie diagnozy pracownicy socjalni powinni unikać sytuacji, zastępowania organizatorów społeczności lokalnej w przeprowadzaniu badań. Przekazanie Zespołowi OSL materiału badawczego do wykorzystania w raporcie mapy zasobów i potrzeb jest pozornym ułatwieniem. Im większe wycofanie na etapie diagnozy, tym dotkliwsza dla organizatorów utrata możliwości nawiązywania kontaktu z mieszkańcami, budowania relacji, sieci współpracy, czynników, które wpływają na jakość podejmowanej pracy w społeczności.
Doświadczenia pokazują, że występuje wiele czynników utrudniających współpracę organizatorów społeczności lokalnej i pracowników socjalnych. Jak twierdzi Jacek Pawelec, z Zespołu Organizacji Społeczności Lokalnej w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Radomsku, przyczynę stanowi „bardzo duże obciążenie pracą pracowników socjalnych, konieczność pracy w kilku obszarach, mało elastyczny czas pracy”. Zdaniem Jolanty Baron z Zespołu Organizowania Społeczności Lokalnej w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie „nie zawsze jest różowo są też i schody, które prowadzą do trudności, do nich można zaliczyć obawę przed nowym i nieznanym, nadmierne obciążenie pracowników socjalnych pracujących metodą indywidualnego przypadku, ich niewiedza o tym, że możemy sobie wzajemnie pomagać, obawa, że przybędzie im dodatkowych obowiązków”.
Obawy przed współpracą są rzeczą naturalną, a ich eliminowanie jest zadaniem ważnym z punktu widzenia projektowania pracy w społeczności. Sprzyja temu wypracowanie zasad współpracy osób zaangażowanych, gdzie kluczową rolę odgrywa informacja i edukacja. Po pierwsze, konieczne jest bieżące przekazywanie informacji o prowadzonych przez zespół OSL działaniach, poprzez, np.: cykliczne, bezpośrednie spotkania z pracownikami socjalnymi, informacje prezentowane na stronach internetowych ośrodka, w zakładce organizowanie społeczności lokalnej, informowanie o realizowaniu metody niezależnie od projektu EFS. Po drugie, umożliwianie udziału w szkoleniach dotyczących, m.in.: metody OSL, współpracy, komunikacji, dobrych praktyk, czy też stworzenie przestrzeni do samoedukacji.
Współpracy sprzyja wzajemne zrozumienie, szacunek do pracy obu stron oraz chęci do współdziałania, opartego na partnerskiej relacji. Gdzie pracownik socjalny z racji wiedzy i doświadczenia jest fachowcem, uczestniczącym w całym procesie pracy w społeczności, jako na przykład członek sieci współpracy lub koalicji problemowej, z racji tej jest on ważnym ogniwem wspierającym zadania realizowane przez Zespół OSL. Możliwość współpracy nie powinna być utrudnieniem czy też obciążeniem, ale wsparciem, gdzie obustronna wymiana informacji będzie elementem wiodącym.
Współpraca Zespołu OSL i pracowników socjalnych, przynosi korzyści nie tylko im samym, ale przede wszystkim społecznościom. Jacek Pawelec uważa, że „zwiększa możliwość współpracy z mieszkańcami, dostrzeżenia ich faktycznych potrzeb, możliwości rozwiązania problemów, rozwinięcie współpracy i pomocy sąsiedzkiej, integracji, pobudzenia do działania”. W opinii Jolanty Baron „wpływa na poprawę komunikacji między mieszkańcami, wzrost aktywności, zmianę postaw z biernej na aktywną”.
Praca ze społecznością lokalną jest złożonym procesem ukierunkowanym na angażowanie ludzi i to oni są w tym procesie najważniejszymi. Dla uzyskania optymalnego efektu realizowanych działań, metoda OSL wymaga zaangażowania zarówno organizatorów społeczności lokalnej jak i pracowników socjalnych, gdzie ci pierwsi z racji pełnionych ról: animatora, łącznika sieci i lokalnego polityka społecznego, powinni odgrywać rolę wiodącą.
Monika Makowiecka
Monika Makowiecka – pedagog, absolwentka Uniwersytetu w Białymstoku, Wyższej Szkoły Biznesu i Przedsiębiorczości w Ostrowcu Św. oraz studiów podyplomowych Zarządzania Gospodarką Społeczną na Uniwersytecie Warszawskim. Członkini Rady Programowej Centrum Wspierania Aktywności Lokalnej CAL. Trenerka CAL, uczestniczka XIV Szkoły Trenerskiej STOP, licencjonowana trenerka programu Spadochron. W latach 2000 – 2010 pracownik Miejskiego Ośrodka Pomocy Społecznej w Radomiu, gdzie min. współorganizowała i prowadziła Klub Integracji Społecznej. Od 2010 roku prowadzi działalność edukacyjną, w szczególności w obszarze pomocy społecznej. Współpracuje w realizacji projektu systemowego „Tworzenie i rozwijanie standardów usług pomocy i integracji społecznej”, posiada doświadczenie mentora grup i środowisk, w pracy z pracownikami socjalnymi – organizatorami społeczności lokalnych z ośrodków pomocy społecznej ze średnich i dużych miastach oraz pełniła rolę opiekuna – coacha dla grupy z małych miejscowości.