Co się zmienia na Rakowie?

Smutne dzieci, obojętni mieszkańcy zasiedlający zniszczone kamienice, zaniedbana i bezludna przestrzeń wokół budynków. Tak jeszcze dwa lata temu można było opisać podwórze przy ulicy Limanowskiego 47/49 w Częstochowie. A jak jest dzisiaj?

Zadrzewiony teren pomiędzy dwiema kamienicami na częstochowskim Rakowie zmienia się z każdym dniem. Zmienia się jego wygląd, przeznaczenie i funkcjonalność. Został uporządkowany, powstało boisko do siatkowej piłki plażowej, porośnięta stara fontanna przemieniła się w klomb obsadzony barwnymi kwiatami, zaś gąszcz krzaków zastąpiło przytulne miejsce z ławeczkami, gdzie odpoczywają nie tylko seniorzy. Wszystko to za sprawą mieszkańców, którzy zaangażowali się w przeobrażanie najbliższego otoczenia. Rozmawiali, planowali, łączyli się w grupy obywatelskie, które poprzez wspólne działanie zmieniały przestrzeń wokół kamienic na bardziej przyjazną, użyteczną i bezpieczną.

Praca poprzez grupy obywatelskie jest ukierunkowana na aktywizowanie mieszkańców lokalnych społeczności, którzy tworząc grupę, planując i realizując wspólne działania wzajemnie się wspierają. Zaangażowanie różnych osób umożliwia szersze spojrzenie na problem dotyczący zamieszkiwanej społeczności i wskazanie sposobów jego rozwiązania. Wspólne działanie stanowi siłę dla osób tworzących grupę, mobilizuje do działania, umożliwia wykorzystanie tkwiącego w ludziach potencjału. Grupa obywatelska charakteryzuje się: (1)niewielką strukturą, od kilku do kilkunastu osób, co wpływa na utrzymywanie przez jej członków bezpośrednich kontaktów, (2) dobrowolnym uczestnictwem, (3)  nieformalnym charakterem, (4) krótkotrwałym czasem funkcjonowania, po wykonaniu zadania następuje rozpad grupy, osoby w niej skupione mogą współtworzyć nowe grupy o różnym składzie i podejmować trud realizacji nowych zadań, (5) jest tworzona przez członków określonej społeczności lokalnej, (6) jest budowana w celu wykonania konkretnego zadania, rozwiązania lub złagodzenia występującego w społeczności problemu, (7) działania są ukierunkowane na osiągnięcie dobra wspólnego, tj. wpływają na poprawę warunków życia i rozwój społeczny.[1]

Opisywaną formę pracy z mieszkańcami wykorzystują organizatorzy społeczności lokalnej, pracujący w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie. Podejmując wyzwanie pracy metodą organizowania społeczności lokalnej (OSL), zadawali sobie pytanie, jak z kilkutysięcznej społeczności wyłowić mieszkańców zainteresowanych włączeniem się w działania dla wspólnego dobra? Już podczas diagnozy rozważali wykorzystanie narzędzia grup obywatelskich do pracy w społeczności. Przeprowadzając badania, budowali relacje z mieszkańcami, nawiązywali kontakty, które procentowały na etapie formowania grup. Dowiedzieli się też, że mieszkańcy chcieliby poprawy sytuacji, ale potrzebują wsparcia osób z zewnątrz, które pomogą im się zjednoczyć, pobudzą do działania, będą przewodnikiem i oparciem w trudnych chwilach. Jedocześnie ze strony mieszkańców padały deklaracje gotowości do wzięcia udziału we wspólnych pracach porządkowych oraz innych działaniach na rzecz środowiska lokalnego. Diagnoza umożliwiła zidentyfikowanie problemów, w których rozwiązanie, tworząc właśnie grupy obywatelskie mogliby się włączyć sami mieszkańcy, tj. niska estetyka budynków, niezagospodarowany czas wolny dzieci i młodzieży, brak dbałości o środowisko i czystość posesji, niski poziom poczucia bezpieczeństwa.

Organizatorzy rozpoczynają budowanie grup obywatelskich od zorganizowania spotkań obywatelskich, na które zapraszani są mieszkańcy, których dotyczy dany problem. Spotkania są przestrzenią do dyskusji, wymiany poglądów, dzielenia się pomysłami i wypracowania wspólnych koncepcji planów rozwiązania wybranych problemów. Spośród uczestników tworzą się grupy obywatelskie zajmujące wykonaniem określonego zadania, na przykład uporządkowania terenu. Wspólna praca wpływa na poprawę komunikacji, nawiązywane szerszych kontaktów, budowanie wzajemnego zaufania mieszkańców i partnerów. Wspólne działania zbliżają mieszkańców, co stwarza przestrzeń do przełamania na przykład nieformalnych granic użytkowania placu, wcześniej teren przed każdą klatką był uznawały za wyłączny dla mieszkańców tejże klatki. Nieformalne granice przełamuje wspólna aktywność, wpływa na wzajemne pomaganie sobie, zmianę postawy z biernej na aktywną, zaangażowanie, a także postrzeganie obszaru wokół kamienic jako wspólnego.

Efektem działania grup obywatelskich jest przeobrażająca się przestrzeń ul. Limanowskiego 47 i 49, jednak to co można zaobserwować to nie wszystko. Aktywność w grupach obywatelskich wpływa na zwiększenie wpływu mieszkańców na podejmowane decyzje, wspólne wypracowanie koncepcji zagospodarowania terenu i realizowanie jej przy wsparciu lokalnych partnerów przynosi radość wielu osobom. Umożliwia aktywne zaangażowanie wielu mieszkańców, bo do wspólnej pracy włącza się młodzież oraz najmłodsi. Trudy wspólnej pracy rekompensuje radość dzieci bawiących się w piaskownicy, młodzieży aktywnie spędzającej czas na boisku i zadowolenie seniorów odpoczywających w zaciszu drzew.

Działania zainicjowane przez organizatorów społeczności lokalnej pracujących w Miejskim Ośrodku Pomocy Społecznej w Częstochowie są prowadzone z wykorzystaniem metody organizowania społeczności lokalnej. Praca  ze społecznością opisywanych kamienic, prowadzona systematycznie od 2011 roku, jest nakierowana na wykorzystanie potencjału społeczności, sił tkwiących w mieszkańcach. Po przeprowadzonej diagnozie społeczności ukierunkowanej na określenie profilu społeczności, zrealizowano działań z mieszkańcami, które umożliwiły wdrożenie zmian w przestrzeni wokół kamienic. Jolanta Baron i Piotr Kidawa w procesie organizowania społeczności kładli nacisk na bezpośredni kontakt z mieszkańcami, organizowali spotkania, debaty, wydarzenia łączące lokalną społeczność. W budowaniu dialogu wykorzystywali spotkania obywatelskie, które poprzedzały wszelkie wspólnie realizowane inicjatywy. W efekcie organizowanych spotkań organizatorzy tworzyli grupy obywatelskie, które z wykorzystaniem tkwiącego w nich potencjału były ukierunkowane na zrealizowanie konkretnych zadań zmierzających do rozwiązania lub złagodzenia występujących w społeczności problemów.

Monika Makowiecka

 


[1] Źródło: B.Bąbska (2005), Grupy obywatelskie, Warszawa